لایروبی کانال آشوراده و چند اخطار
خشکشوئی آنلاین: تالاب میانکاله در استان مازندران و در ۴۵ کیلومتری شهر بهشهر قرار گرفته و در جنوب تالاب میانکاله - بزرگ ترین خلیج در جنوب شرقی دریای خزر - واقع شده است. این خلیج طول ۷۰ کیلومتر و مساحت ۴۰۰ کیلومتر دارد. عمق این خلیج نیز از غرب به شرق تا ضلع جنوبی شبه جزیره آشوراده افزایش پیدا کرده است. در سالهای اخیر افزایش نرخ رسوبگذاری، کاهش دبی آب ورودی به رودها به علت راه اندازی سد در بالادست رودها و افزایش جمعیت موجب ایجاد مشکلاتی برای این اکوسیستم شده بگونه ای که عمق این خلیج خیلی کم شده، ضمن آنکه کانال های ارتباط آن با خزر کوچک شده است و امکان تبادل آب بوسیله یک کانال بسیار کوچکی صورت می گیرد.
به گزارش خشکشوئی آنلاین به نقل از ایسنا، لایروبی خلیج گرگان یکی از دغدغه های مسؤلان استانی است و علی زنگانه - استاندار گلستان - لایروبی خلیج گرگان را یکی از اولویت های اصلی توسعه ای استان گلستان ذکر کرده است در این میان البته برخی کارشناسان مانند مرضیه لک - رئیس پژوهشکده زمین شناسی - معتقدند که مشکل این خلیج با لایروبی برطرف نخواهد شد و این گونه نیست که با لایروبی آب خلیج گرگان افزایش یابد. لایروبی کانال "خوزینی و آشوراده" هم می تواند مشکلات جدیدتری را برای این منطقه ایجاد نماید چون که هم اکنون تبادل میان آب دریای خزر و خلیج گرگان از آبراه بسیار باریکی که باقیمانده است، صورت می گیرد.
در انتهای کار دولت دوازدهم کارگروه ملی تالاب ها برگزار و مقرر شد در یک بازه پنج ساله و با تزریق ۹۰۰ میلیارد تومان اعتبار اقدام عملی برای نجات خلیج گرگان صورت بپذیرد. بعد از روی کار آمدن دولت سیزدهم این مورد به دستور ابراهیم رییسی – رئیس جمهوری – در اسفندماه سال قبل مورد پیگیری قرار|گرفت و هیأت وزیران تخصیص اعتبار مورد نیاز برای اجرای این طرح را هم به تصویب رساند. سازمان بنادر و دریانوردی مسئول انجام این کار شد و سازمان محیط زیست بر اهمیت لایروبی خلیج گرگان تاکید نمود. در حالی این کار در حال انجام می باشد که برخی فعالان حوزه محیط زیست معتقدند این طرح بهانه ای برای ایجاد مسیر دسترسی به پلاژ، مراکز پرورش ماهی در قفس و گردشگری دریایی است.
حر منصوری - دیده بان میانکاله - در گفتگو با ایسنا درباره آخرین وضعیت آشوراده توضیح می داد و می اظهار داشت: هم اکنون آشوراده با دو مساله مواجه است؛ اول جاده ای که سمت بازار بندرترکمن حوالی تالاب ایجاد می کنند که البته با واکنشی که پس از اطلاع رسانی صورت گرفت جاده تعطیل شد. دوم بحث لایروبی که مدت کوتاهی تعطیل بود ولی باردیگر شروع شده است.
این دیده بان میانکاله به اقدامات لازم جهت پیشگیری از این صدمه ها اشاره و ابراز عقیده می کرد که به بهانه نجات بخشی خلیج گرگان و تالاب میانکاله اقداماتی در حال انجام می باشد که عملا هیچ تاثیری نداشته و منفعت زیست محیطی ندارد چونکه قسمت های شرقی تالاب عمق کمی دارد و بعد از ادامه دار شدن کاهش تراز و منفی شدن تراز آب دریای خزر، ارتباط قسمت های مورد نظر با تالاب به صورت کامل قطع خواهد شد.
منصوری اظهار نمود: جهت کمک به تالاب هنگام افت تراز آب دریای خزر و به منظور حفظ ارتباط تالاب و دریا لازم است علاوه بر قسمت های مرکزی تالاب - که بسیار از بخشی که هم اکنون آنرا لایروبی می کنند، فاصله دارد - قسمت دیگری از تالاب به دریا راه پیدا کند اما با روش کنونی لایروبی این هدف محقق نمی گردد.
احیای تالاب یا توسعه گردشگری؟
به اعتقاد منصوری، هدف از این کار به نجات بخشی میانکاله و خلیج گرگان باز نمی گردد بلکه بیشتر بحث توسعه گردشگری به صورت متمرکز و گسترده مطرح است. در واقع قصد ایجاد گردشگری متمرکز در قسمت های شمال شرقی تالاب را با ساخت مکان هایی مانند پلاژ دارند.
مسعود باقرزاده کریمی - مدیرکل سابق دفتر حفاظت و احیای تالاب ها - نیز لایروبی این کانال را بیشتر با هدف ارتباط قایق رانی به بندر و اسکله جدید در خلیج سمت بندرترکمن می داند و اظهار می کند: " من بر این مورد تاکیدی ندارم و کسی را متهم نمی کنم، برپایه مشاهده مسیر کانال در نقشه مربوطه این حدس و گمان را دارم که لایروبی به اسم تالاب و به کام قایقرانی است اما هنوز کسی این ادعا را تایید نکرده است." در تلاش جهت بررسی کارشناسی این مورد هستیم و اگر واقعا برداشت این نیت اشتباه است باید به صورت شفاف هدف اصلی لایروبی را توضیح دهند.
باقرزاده کریمی رفت وآمد قایق در کانال را به دلیل هزینه خرج شده توسط دولت طبیعی می داند اما تاکید می کند این نباید سبب توجه به اقدامات فرعی و عدم توجه به مساله اصلی شود.
فعالیت شرکتهای پرورش ماهی در قفس در میانکاله
منصوری با عنایت به فعالیت شرکتهای پرورش ماهی در قفس هم توضیح می دهد: هم اکنون برخی از شرکتهای مجموعه پرورش ماهی در قفس در قسمت های جنوب شرقی دریای خزر و محدوده میانکاله کار می کنند و گویا قصد دریافت مجوز گردشگری دریایی را هم دارند که در مجموعه خود هر دو کار را انجام دهند. در این صورت به مسیر دسترسی نیاز دارند و این پروژه در کوتاه مدت به ایجاد مسیر دسترسی برای آنها کمک می نماید تا بتوانند مجوزهای مورد نظر خود رو بگیرند. در واقع به اسم نجات میانکاله به این مجموعه ها با بودجه دولت کمک می شود.
میانکاله به منشاء کانون ریزگردها بدل خواهد شد؟
از سوی دیگر منصوری دیده بان میانکاله به تأثیر تداوم این تخریب ها در محیط زیست منطقه و ایجاد کانون ریزگردها اشاره می کند و می گوید: در ابتدا بحث ریزگردها مطرح نبود و با گزارش تصویری و فیلم فرضیه ریزگردها عنوان شد.
وی به منشاء ریزگردها در منطقه اشاره و اظهار می کند: در واقع از کف کانال رسوب را بالا می آروند و لایه برداری می کنند، ۱۰۰ هکتار رسوبی را در آن جا دپو می کنند که دارای قطرمیکرونی است و می تواند منشاء ریزگردها شود. وقتی این رسوب ها در معرض هوا و باد قرار بگیرد، با عنایت به فاصله کم با منطقه بطور قطع می تواند منشا ریزگرد در بندرترکمن شوند.
لایروبی، محیط امن زندگی پرندگان را از بین خواهدبرد
منصوری با اخطار نسبت به خطر افتادن فضای امن پرندگان زمستان گذران می گوید: هم اکنون در منطقه ای برای لایروبی کار می کنند که یکی از مهم ترین قسمت های جزیره آشوراده است و تمرکز زیاد و حضور پرندگان زمستان گذران را در طول پاییز و زمستان داریم؛ موقعیتی بسیار حساس و مکانی امن در طول زمستان برای تجمع پرندگان که با "دست کاری" فضا امن پرندگان را از بین می رود.
دیده بان میانکاله ضمن اشاره به مبحث ارتباط اکولوژیک، به لایروبی کانال خزینی - راه ارتباطی دایمی خلیج گرگان با دریای خزر - در گذشته اشاره می کند و توضیح می دهد: کانال خزینی ارتباط کمی با مناطق پرعمق میانکاله دارد و منطقه و محل صدمه پذیر برای تمرکز و حضور پرندگان نیست که سبب ایجاد مشکلی جدی شود.
منصوری تاکید می کند: یکی از متمرکزترین محل های "زمستانی گذران" پرندگان در شرق شبه جزیره میانکاله، تالاب میانکاله و آشوراده است که با لایروبی سبب تخریب جمعیت چندصدهزارتایی پرندگان خواهندشد.
در این راستا مسعود باقرزاده کریمی -مدیرکل سابق دفتر حفاظت و احیای تالاب ها - به مطالعات مرکز ملی اقیانوس شناسی درباره چرخه آب در تالاب اشاره و اظهار می کند: بنابر این مطالعات، گردش آب در تالاب و تهویه آن بهتر انجام می شود ازاین رو شاهد مرگ ومیر پرندگان نخواهیم بود این در حالیست که در سال ۹۸ و ۹۹ شاهد مرگ ومیر پرندگان در خط ساحلی، حاشیه جنوبی تالاب و در محلی بودیم که سیلاب ها وارد تالاب می شوند.
به گفته وی، ورود سیلاب ها به تالاب سبب وارد شدن مواد مغذی می شود اما در تالاب میانکاله به دلیل کشاورزی گسترده، متراکم و پرورش ماهی در حاشیه جنوبی، سیلاب ها تمامی آلودگی ها، تجمع سموم و آفت کش های موجود در خاک مزارع را شسته و وارد تالاب ها می کند. آلوده شدن و مسمومیت آب تالاب هم سبب مرگ ومیر پرنده ها می شود.
این کارشناس آب و تالاب به طرح لایروبی کانال های منتهی به تالاب که توسط سازمان محیط زیست تدوین شده، اشاره می کندو می گوید: برپایه این طرح هیچ مانعی در راه سیلاب ها نباید باشد که به سادگی از مسیر کانال ها عبور کنند و با وارد شدن به مزارع خسارت نبینند و آلوده نشوند. ازاین رو سیلاب ها تا وقتی که در راه کانال های خود هستند آلوده نیستند ولی با منحرف شدن از مسیر و عبور سیلاب آلوده شده در مزارع از کانال های انباشته شده از رسوب، تلفات پرندگان را خواهیم داشت.
وی تاکید می کند: وزارت نیرو و سازمان محیط زیست این لایروبی ها را در سنوات گذشته انجام داده بودند.
باقرزاده کریمی اظهار می کند: این تنها یک نظریه است که به نظر می آید تحلیل منطقی دارد. بر طبق این نظریه ادعای این که اگر آب وارد تالاب ها شود، تلفات نخواهیم داشت قابل اعتنا نیست. در نتیجه این کانال ها تأثیر کمی و کیفی معناداری نخواهند داشت.
اما و اگرهای لایروبی کانال خزینی
دیده بان میانکاله به هزینه بسیار پایین لایروبی منطقه کانال «خزینی» و دیدگاه کارشناسان متخصص درباره مبحث اشاره می کند و می افزاید: بنابر نظرات کارشناسان، ارتباط قسمت های شرقی تالاب با دریا با کاهش تراز دریای خزر قطع خواهد شد، به این جهت لایروبی و ایجاد ارتباط، منطقی نخواهد بود چونکه تنها یک تا دو سال دوام خواهد داشت.
منصوری، "منطقی ترین" شکل را ارتباط قسمت های عمیق تالاب به دریا می داند و می گوید: یکی از مناسب ترین گزینه ها که در گذشته هم به دریا ارتباط داشته و هم اکنون ارتباط آن قطع شده، کانال خزینی است. شکل این کانال، فشاری را با خود همراه می کند که آب مانع ورود رسوب به تالاب می شود.
منصوری به بیان تاریخچه کانال خزینی می پردازد و می گوید: این کانال در گذشته محل رفت وآمد کشتی های روسی در خلال سال بوده که در بندر گز پهلو می گرفتند. ارتش سرخ هم در زمان پیوستن به متفقین، کشتی های خویش را با عبور از این کانال وارد ایران کرده است.
وی شاهد این ادعا را صرف نظر از کتب و گزارش های تاریخی، سربازخانه ای در منطقه جهانشاهی می داند که امنیت این کانال حیاتی را تأمین می کرد، بدین جهت روس ها سال ها این کانال طبیعی را برای پهلو گرفتن در بندر گز لایروبی می کردند.
کانال چپقلی و لایروبی
منصوری به لایروبی کانال «چپقلی» هم اشاره می کند و می گوید: به دلیل این که کانال چپقلی در حاشیه شهر بندرترکمن واقع شده است، با لایروبی این کانال میتوان گل ولای و رسوب ناشی از لایروبی را به خارج از شهر منتقل کرد. در بعضی موارد هم میتوان گل ولای را به کشاورزان و صنعتگران برای فعالیتهای مختلف شان فروخت.
دیده بان میانکاله با عنایت به وجود دو کانال چپقلی و آشوراده اظهار می کند: این دو کانال صرف نظر از مشکلات و ریسک هایی که دارند، به علت شکل جغرافیایی، با عمیق کردن کانال، رسوب را وارد تالاب می کنند؛ یعنی نه تنها کمک کننده نیستند بلکه با گذر زمان رسوب بیشتری را هم وارد تالاب می کنند.
به اعتقاد منصوری لایروبی کانال آشوراده، برخلاف کانال خزینی و چپقلی مشکلات بسیار زیادی خواهد داشت به عنوان مثال به دلیل عدم دسترسی کانال آشوراده به بیرون، مجبور به ایجاد ۱۰۰ هکتار " پشته رسوبی" شده اند که خطر قابل توجه و تهدید بسیار بزرگی برای این زیستگاه است.
لایروبی و نظریه هایش
شکل علمی لایروبی تالاب آشوراده، موضوعی است که باقرزاده کریمی مطرح و در این خصوص به «قانون ظروف مرتبط» اشاره می کند و می گوید: تالاب و دریا دو ظرف مرتبط به هم هستند که تراز سطح بالایی را تراز آب دریا تعیین می کند؛ به عبارتی با بالاآمدن آب دریا، سطح آب تالاب هم بالا می آید و بالعکس.
وی درباره کانال چپقلی و آشوراده اظهارمی کند: بین تالاب و دریا رسوباتی انباشته شده که در گذشته این رسوبات کمتر بوده است. به تدریج به سبب تردد قایق ها در مسیرهای دارای عمق بیشتر و با وجود دو آبراه طبیعی(کانال)، ارتفاع تپه ها کم و زیاد شده و سبب انباشت بیشتر رسوبات شده اند.
باقرزاده کریمی به تحلیلی از مبحث کاهش آب خلیج گرگان می پردازد و می گوید: بنابر نظریه ای با لایروبی خلیج گرگان، آب دریا وارد تالاب شده و سبب افزایش آب تالاب می شود در صورتی که این تحلیل و نظریه درست نیست، چونکه با فرض عدم لایروبی، با بالا آمدن تراز آب دریا از راه راه ارتباطی که وجود دارد هرچند با عمق کم آب وارد تالاب می شود. سطح تراز دریا از ترازهای غربی تالاب پایین تر آمده و بخش های غربی آب نمی آید اما بخش های شرقی کماکان آب دارند.
این کارشناس محیط زیست ضمن اشاره به پیشبینی مرکز ملی اقیانوس شناسی به پایین آمدن تراز آب دریا می گوید: با پایین آمدن آب دریا، پشته ها مانع ارتباط آب دریای خزر و خلیج می شوند و ارتباط آبی بین این دو را نخواهیم داشت. درصورت عدم ورود آب شیرین به تالاب، آب تبخیر شده و تمام می شود، به عبارتی تالاب خشک خواهد شد ازاین رو با لایروبی این کانال ها هم در صورت پایین آمدن تراز آب دریا باز هم تالاب خشک می شود.
وی می افزاید: برپایه مطالعات مرکز ملی اقیانوس شناسی، حفر کانال ها تاثیری در افزایش حجم آب خلیج گرگان نخواهد داشت ازاین رو حفاری با هدف افزایش آب تالاب، به لحاظ علمی مردود است.
این کارشناس آب و تالاب در ادامه به مطالعات و ارزیابی فنی صورت گرفته درباره طرح دیگری برای عدم لایروبی و تراز پایین آب دریا اشاره می کند و می گوید: بر طبق این طرح آب دریا را از بخش دیگر شبه جزیره میانکاله به تالاب پمپاژ شده یا با لایروبی کانال خزینی آب وارد تالاب می شود. به صورت کلی از هر طریقی با استفاده از ترازهای بالاتر و غربی تالاب و دریا انتقال آب را انجام می دهیم.
وی تاکید می کند: حسن عدم لایروبی با عنایت به تراز پایین آب دریا این است که آب تالاب وارد دریا نمی شود؛ یعنی تالاب را پر می نماییم ولی کانالی نیست که به صورت اتوماتیک آب از تالاب وارد دریا شود چونکه در صورت پایین آمدن تراز آب دریا، جریان آب از تالاب به دریا خواهد رسید. در نتیجه پشته ها مانند سد عمل می کنند که با آب پمپاژ شده از قسمت های دیگر در تالاب حفظ می شود اما در صورت لایروبی، اگر تراز آب دریا هم پایین رود، روش پمپاژ جواب نخواهدداد. روش پمپاژ آب بعنوان یک روش جایگزین برای تأمین آب تالاب در شرایط عدم لایروبی است.
این کارشناس محیط زیست به منابع محدود اعتباری دولت و دستگاههای اجرایی اشاره می کند و توضیح می دهد: راهکارهای کوتاه مدت و بلندمدت مصوب شده برای نجات میانکاله در ستاد ملی تالاب ها، نیازمند تأمین اعتبار، تهیه طرح و انجام عملیات اجرایی می باشد، با شرایط فعلی دولت را ناخواسته به سمت فکر به احیای تالاب می بریم، درنتیجه تأمین اعتبار برای این لایروبی انجام می دهد اما در انتها با عدم نتیجه مطلوب، دولت علت عدم استفاده از دیگر راهکار ها را خواهان می شود. بدین جهت باید به سایر راهکار ها دقت کنیم و به این راهکار "مشکوک و دارای علامت سوال" نپردازیم.
باقرزاده کریمی تاکید می کند: "کارشناسانی مانند من، مخالف لایروبی هستیم نه مخالف احیای تالاب ها"
این کارشناس آب و تالاب توجه به مطالعات انجام شده توسط مرکز ملی اقیانوس شناسی که دستور آنرا ستاد ملی تالاب ها صادر کرده بود ضروری می داند و می افزاید: این مطالعات مرجع تصمیم گیری های ستاد ملی تالاب ها بوده و به صراحت بیان شده این کانال ها تاثیری در افزایش تراز آب تالاب نخواهندداشت. تحلیل کارشناسی من هم این است که این لایروبی بیشتر از داشتن مزایا، دارای معایبی است و تاکید می کنم دولت باید به سایر راهکار ها توجه ویژه داشته باشد.
باقرزاده کریمی در پاسخ به عرضه پیشنهادات خود برای وضعیت فعلی، توجه به مصوبات ستاد ملی تالاب ها در دفتر حفاظت احیای تالاب ها را ضروری می داند و توضیح می دهد: این مصوبات بسیار واضح راهکارهای کوتاه مدت و بلندمدت، دستگاه مسئول، منابع اعتباری و حجم عملیات را مشخص کرده است. به نظر می آید دولت باید همان راهکار ها را در اولویت و دستورکار خود قراردهد.
این کارشناس آب و تالاب درباره "لایروبی" که یکی از راهکارهای مطرح شده در مصوبات است، توضیح می دهد: بر مبنای مصوبات سومین جلسه ستاد ملی تالاب ها، عملیات اجرایی لایروبی تالاب ها باید پس از مطالعات و بررسی های میدانی و نقشه برداری ها صورت می گرفت البته «چون حدود یک سال و نیم است از سازمان محیط زیست جدا شده ام اطلاعات دقیقی از این که این مطالعات انجام شده یا خیر؟ ندارم.»
وی با اشاره به اینکه بنابر ادعای مرکز ملی اقیانوس شناسی، لایروبی سبب کمک به تهویه تالاب ها می شود، خاطرنشان می کند: در سال ۹۸ و ۹۹ تلفات بیشمار پرندگان سبب سردرگمی سازمان محیط زیست شد. با عنایت به این تجربه و به علت این که کانال ها حداقل گردش مناسب آب را ایجاد می کنند با انجام راهکار لایروبی موافقت شد.
باقرزاده کریمی در انتها این راهکار را دارای "علامت سوال های بیشمار" می داند و می گوید: باید مجدد معایب و مزایای این راهکار را سنجید و مقداری با احتیاط حرکت کرد که حداقل خسارت بیشتری را به تالاب ها نزنیم.
منبع: خشكشوئی آنلاین
این مطلب را می پسندید؟
(0)
(0)
تازه ترین مطالب مرتبط
نظرات بینندگان در مورد این مطلب