مدیران آبخیزداری لطفا بخوانند صرف بودجه برای دستکاری در طبیعت
خشکشوئی آنلاین: آبخیزها زمین هایی هستند که به سبب شیب و شکل ویژه، قابلیت جذب آب و انتقال آن به جویبارها و رودها یا آبخوان ها (سفره های زیرزمینی) را دارند.
آبخیزداری در تعریف اصولی خود، حفظ وضعیت طبیعی آبخیز یعنی حفظ پوشش گیاهی و جلوگیری از تغییر شیب و رخسار زمین است به نحوی که بارش ها بی آنکه سبب فرسایش خاک شوند، جذب زمین گردند یا با سرعت مناسب روانه ی جویبارها و رودخانه ها شوند. دخالت انسان در وضع آبخیزها باید به کار بستن دانش در راستای حفظ پایداری و کارکرد طبیعی زمینِ آبخیزی باشد که در کاربری های انسانی شامل چرای دام، بوته کنی، برداشت گیاهان دارویی، کشاورزی، و ساخت وساز، از وضع طبیعی کم وبیش خارج می شود.
در ایران، بزرگ ترین عامل تخریب آبخیزها چرای خارج از ظرفیت دام است که در بیشتر جاها تا سه یا چهار برابر علوفه ای که مرتع می تواند تولید نماید، صورت می گیرد. به همین دلیل، اولین اولویت فعالیت آبخیزداری باید تعیین ظرفیت بُرد یا توان تولید مراتع و محاسبه ی تعداد دامی که می تواند در آن جا چرا کند و نیز تعیین زمان مناسب برای چرا باشد. عامل بسیار اثرگذار دیگر در تخریب آبخیزهای ایران، طرح های عمرانی و اقتصادی بی ضابطه مانند راه سازی، معدن کاری، و سدسازی است. در هر دوی این موردها، سازمان منابع طبیعی و آبخیزداری که مسئولیت حفاظت را بر عهده دارد، ضعیف نگه داشته شده اما در جبهه ی مخالف، دست دام داران و ساخت وسازگرایان و برداشت کنندگان سنگ و خاک و شن باز گذاشته شده است. بنظر می رسد که این وضعیت، سازمان منابع طبیعی را به سمتی رانده که در عرصه ی اجرای وظیفه ها، بجای آبخیزداریِ بوم شناختی (اکولوژیک) یا هماهنگ با طبیعت، به ساخت افراطی سازه هایی با عنوان سیل بند بپردازد. این فعالیتِ سازه ای البته روش مناسبی هم برای جذب و هزینه کرد بودجه است که در نظام پرفساد اداری، طرفداران بسیار دارد.
ساخت سیل بند فقط در جاهایی که به دلیلهای قابل توجیه، تأسیسات ارزشمندی در راه یا بستر رودخانه و مسیل تولید شده منطقی است. اما "آبخیزداری سازه ای" خونسرد به این اصل و بی رعایتِ اصول حفاظت مرتع و جنگل در مقابل چرای دام و دیگر عامل های بروز فرسایش و سیل، وانمود می کند که با برپا کردن سیل بندهای زنجیره ای در دره های کوهستانی و حتی زمینهای کم شیب می توان جلوی سیلاب های مخرب و فرسایش خاک را گرفت. چنین بوده که در سالهای اخیر، بودجه های آبخیزداری اساسا صرف ساخت گسترده ی سیل بند سنگی - بتنی و گابیونی شده که یک دستکاری افراطی در طبیعت و عامل تخریب حالت طبیعی آبخیزها است.
نمونه ی موردی؛ کلجاران در کلاردشت
در تابستان گذشته، عملیات ساخت یک سیل بند بزرگ در دره ی کلجاران علم کوه بر روی یکی از سرشاخه های اصلی رودخانه ی حفاظت شده ی سردابرود شروع شد و در مهر ماه این سیل بند کامل شد. در جریان این ساخت وساز، مانند خیلی از دیگر عملیات آبخیزداری سازه ای، لودر وارد دره شد و لطمه جدی به پوشش گیاهی و خاک منطقه وارد کرد. باتوجه به سیلابی بودن رژیم رودخانه ی سردابرود و سرشاخه های آن، راه مؤثر برای جلوگیری از تخریب های ناشی از سیل، جلوگیری از تجاوز به حریم و بستر رودخانه، و همین طور حفظ پوشش گیاهی مراتع و جنگل های بالادست و کنار رودخانه است. تجربه ی ساخت سیل بند و حتی سدهای بزرگ در نقاط مختلف نشان داده که این سازه ها نمی توانند هیچ سیل بزرگی را مهار کنند؛ دلیل بر این مدعا آنکه همه ساله تعداد سیل های مخرب در نقاط مختلف کشور فزونی می یابد. سیل های سراسری کشور در ۱۳۹۸ و ۹۹ و سیل پر خسارت و مرگبار مرداد ۱۴۰۱ امام زاده داوود در شمال غرب تهران فقط نمونه هایی هستند که نشان می دهند سد و بند نمی تواند جلوی سیل را بگیرد. رکورد جهانیِ فرسایش خاک در ایران هم دلیل دیگری است بر اینکه سیل بندها نمی توانند جلوی فرسایش را بگیرند.
دستکاری در خاک و نظام آب شناختی منطقه ی پرشیب کلجاران کار بسیار خطرناکی است. چونکه سیل های ادواریِ بزرگِ شهرستان کلاردشت، در وضعیت تغییر اقلیم در دوره های کوتاه تری تکرار می شوند و اساسا هیچ سازه ای نخواهد توانست در مقابل این سیل ها مقاومت کند و فقط خطر فروریختن خودِ سازه و افزایش خسارت ناشی از آن بیشتر خواهد شد.
امیدواریم که مدیران جدید سازمان منابع طبیعی و آبخیزداری، با بازبینی طرح های سازه ای پیشین، مشاوره با کارشناسان مستقل، و دریافت نظراتِ شاهدان عینی و کنشگران محیط زیست، مسیر آبخیزداری را به سوی درست آنکه همانا حفظ پوشش گیاهی و جلوگیری از تجاوز به حریم مسیل ها و رودها است، پیش ببرند.
*فعال محیط زیست
۲۳۳۲۳۳
این مطلب را می پسندید؟
(0)
(0)
تازه ترین مطالب مرتبط
نظرات بینندگان در مورد این مطلب