تیفوس چگونه زمستان ایران را سیاه كرد؟
خشكشوئی آنلاین: هوا سرد بود؛ خیلی سرد. سرمای نگاه لهستانی ها اما شاید تحمل آن همه سردی را سخت تر می كرد. از هر طرف كه سر می چرخاندی مردان لهستانی را با لباس های نظامی و نگاه های یخ زده می دیدی در حالیكه سرگردان بودند. سرگردان، منتظر و نگران. مهمانان لهستانی ناخوانده درست وسط خاك ایران بودند؛ آن هم با یك سوغاتی به نام «تیفوس»!
دنیا درگیر جنگ جهانی دوم بود. طبق قرارداد اولیه متفقین با ایران قرار بود سربازان و نیروهای كمكی آنان وارد ایران شوند و نیروهای متفقین تأمین مایحتاج و آذوقه آنان را تقبل كرده بودند اما به تدریج شمار زیادی از آوارگان و اُسرای محبوس در اردوگاه های مسكو هم كه شامل عده زیادی زن، كودك و حتی سالخوردگان بود به مهاجرین افزوده شدند.
نخستین گروه در اوایل فروردین ۱۳۲۱ با چهار كشتی روسی كه حامل ۲۹۰۰ نفر سرباز و مهاجر بود، وارد بندر انزلی (پهلوی سابق) شدند تا با استفاده از همدان و كرمانشاه به عراق بروند. طوری كه تعداد مهاجرین در اردیبهشت ۱۳۲۱ نزدیك به ۱۳ هزار نفر رسیده بود. عدم تناسب مهاجران ورودی و خروجی مشكل اسكان آنان را دوچندان می كرد. خیلی از مردان وارد بازار كسب و كار ایران شدند و زنان هم تن به ازدواج ثبت شده و ثبت نشده دادند.
ایرانی ها اما مثل همیشه میهمان نواز بودند. در آن زمان با آنكه ایران خود با قحطی و كمبود مواد غذایی، نابسامانی سیاسی و اقتصادی در اثر اشغال كشور و... مواجه بود اما مردم ایران از میهمان نوازی دریغ نكردند؛ تا جایی كه وزیر مختار لهستان ـ كارل بادر ـ در نامه ای به استاندار خراسان از این رفتار ایرانی ها چنین یاد می كند: «نیات خیرخواهانه جنابعالی نسبت به هم میهنان من، مهاجران لهستانی، تأثیر عمیقی بر من بخشیده است. طبق گزارش هایی كه به من رسیده، جنابعالی از روی كمال مرحمت یك دستگاه عمارت بزرگ را در اختیار اطفال یتیم لهستانی گذارده اید كه در آنجا آنها نگهداری شوند. من از صمیم قلب از مراحم خیرخواهانه و نوع پرستانه جنابعالی متشكرم و اطمینان می دهم كه لهستانی ها برای همیشه كمال امتنان را از جنابعالی خواهند داشت.»
نماینده مهاجران لهستانی هم پیش از ترك ایران برای دولتمردان ایرانی نامه نوشت و از روحیه و مهر ایرانی ها اظهار داشت: «در این موقع كه پناهندگان لهستانی پس از سه سال اقامت در خاك پاك كشور شما از این سرزمین عزیمت می كنند، اینجانبان از آن جناب تمنا داریم كه بهترین تشكرات صمیمانه ما را در مقابل میهمان نوازی و پذیرایی دوستانه كه از سوی آن جناب و كلیه اولیای امور ایرانی و عامه مردم به عمل آمده، قبول فرمایند. این حسن میهمان نوازی و پذیرایی و همینطور تمام اقدامات و توجهاتی كه از سوی اولیای كشوری و لشكری ایران به عمل آمده هیچگاه از خاطره ملت لهستان پاك نخواهد شد. تمام ماها كه در وطن شما زندگانی كرده ایم بهترین یادبودها را از آن حفظ خواهیم كرد. ما نه تنها با قلبی مملو از امتنان ایران را ترك می نماییم بلكه بهترین ادعیه صمیمانه خویش را برای سعادت و ترقی كشور شما و ملت ایران نثار می نماییم. »
اما این مراوده، بلایی مهلك را هم بر ایرانی ها نازل كرد. در حالیكه زمان زیادی به آغاز سال نو نمانده بود، موج «تیفوس» ایران را فرا گرفت به صورتی كه طی یك ماه تیفوس جان هزار ایرانی را گرفت. ماجرا از این قرار بود كه روس ها پس از اشغال ایران بخشی از اسرای لهستانی خویش را به ایران منتقل كردند. اغلب روس ها و اسرای لهستانی بیمار بودند و لباس هایشان به انواع میكروب های مهلك آلوده بود. بعد از استحمام به آنها لباس های جدید می دادند اما لباس های كثیف و آلوده به میكروب آنها بدون آنكه ضدعفونی شود در مقابل مبلغ مختصری به ایرانی ها بی بضاعت و فقیر فروخته می شد. این، مقدمه ای برای شیوع تیفوس در ایران بود.
سربازان با وجود محدودیت های موجود به خارج از اردوگاه هم رفت وآمد می كردند. آنها در اماكن عمومی می نشستند و بدین سان امراض شایع میان خویش را به ایرانی ها انتقال می دادند. این گونه بود كه به موازات اشغال ایران به دست متفقین، خانه و بدن ایرانیان هم به اشغال شپش های عامل تیفوس درآمد.
شپش های تیفوس خیلی زود در خانه ها جا خوش كردند. دولت در ۱۱ اسفند ۱۳۲۱ اعلام نمود كه تیفوس به صورت اپیدمی درآمده است. در بیانیه دولت، علل شیوع تیفوس دشواری های ناشی از اشغال نظامی ایران، كمبود خواربار و در نتیجه سوءتغذیه (به سبب انتقال مواد غذایی به شوروی) و هم استقرار نظامیان خارجی كه از جبهه های دوردست و آلوده به بیماری ها منتقل شده بودند، اعلام شده بود. در همان روز و در زمانی كه دولت بیانیه خویش را درباره شیوع تیفوس منتشر كرد، تنها در تهران تلفات ناشی از تیفوس ۱۰۹ نفر و تیفوئید ۵۷ نفر گزارش شده بود؛ البته این تعداد صرفا شامل كسانی می گردد كه مرگ آنها به ثبت رسیده بود و با عنایت به اوضاع آن دوره كه بنا به دلایل مختلف همچون استفاده از شناسنامه متوفی برای دریافت كوپن اجناس آمار همه متوفیات به ثبت نمی رسیده است، قاعدتا آمار از این هم بالاتر بوده است. بنا بر تصمیمات وزارت بهداری، ماموران بهداشت باید با یافتن نشانی تیفوسی ها همسایگان را از رفت وآمد به منازل آنان و دیدارشان منع می كردند و مدارس برای مدتی تعطیل شدند و حتی بعضی از كارخانه ها برای مدت بیست روز كار را تعطیل كردند.
در آخرین روزهای سال ۱۳۲۱، وزیر بهداری وقت یعنی امان الله اردلان در مجلس شورای ملی درباره موج تیفوس در كشور سخن اظهار داشت: «یك میلیون واكسن تیفوس قبلاً دستور داده شده بود و این واكسن ها به قاهره رسیده است. اخیراً اقداماتی شده امیدواریم زودتر وارد تهران بشود ولی تصدیق خواهید فرمود كه این اقدامات كافی برای آن منظور اساسی نیست. ما الان در بیمارستان شفا، نجات و رازی تقریباً سیصد تخت خواب داریم كه بیمارهای تیفوس را می پذیریم ولی آنچه كه مشهود است بیماری زیادتر از این است و متاسفانه محلی برای نگاهداری اینها نیست. باید حقایق را گفت، علاوه بر اینكه بیمار زیاد است و برای آن ها جا نداریم. متاسفانه پس از معالجه هم چون خوب مواظبت نمی گردد، به جهت اینكه خوشبختانه تلفات كم است مطابق احصائیه ای كه داده اند از صد نفر ۹۵ نفر خوب می شوند ولی توجه بفرمایید پس از معالجه به جهت اینكه بیمار زیاد داریم مجبوریم آن ها را مرخص نماییم ولی نتیجه نداشتن جای خوب و غذای خوب سبب می گردد كه همان بیمار خوب شده كه باید در حالت نقاهت راحتی داشته باشد، ندارد مریض می گردد.»
سال ۱۳۲۲ خورشیدی از طریق رسید. تیفوس دست از گریبان مردم ایران نكشید. روزنامه ها به مردم تذكر می دادند كه در خرید عید صرفه جویی كنند و به جای آن به مبتلایان تیفوس كه اغلب فقیر هستند، كمك كنند. به قول بهروز طیرانی در مهرماه همان سال انجمن جلوگیری از بیماری تیفوس تشكیل شد. این انجمن طی یك سال با جمع آوری مبلغ دو میلیون و ۸۰۰ هزار ریال اعانه اقداماتی همچون «دایر كردن یك حمام با ۴۸ دوش در میدان سنگلج كه در فاصله ۲۸ اسفند ۲۲ تا آخر آبان ۲۳، ۳۴ هزار نفر مرد و زن به آن رجوع كردند، ضدعفونی كردن ۱۰۲۸ خانه مبتلایان به تیفوس، ضدعفونی كردن ۲۷۶۹ دست لباس و اثاثیه ۲۵۰ خانوار، انتشار و توزیع ده هزار برگ اوراق تبلیغاتی برای آگاه كردن مردم در مورد راه های مبارزه با تیفوس انجام داد.
بالاخره سال ۱۳۲۴ فرا رسید. جنگ جهانی دوم تمام شد تا به دنبال آن متفقین از ایران بروند و سایه شوم تیفوس هم از سر مردم ایران برداشته شود. جنگ تمام شد. تیفوس گریبان مردم ایران را رها كرد اما هزاران نفر ایرانی برای همیشه از دنیا رفته بودند.
ایسنا - سهیلا صدیقی
این مطلب را می پسندید؟
(1)
(0)
تازه ترین مطالب مرتبط
نظرات بینندگان در مورد این مطلب