خشک شدن یک دریاچه مهم دیگر در کشور؟
به گزارش خشکشوئی آنلاین، مدیر پیشین مرکز ملی مطالعات و تحقیقات دریای خزر می گوید: آخرین پیش بینی درباره ی دریای خزر از طرف کارشناسان آلمانی و روسی برمبنای مدلهای اقلیمی بوده، دو سناریو را برای دریای خزر پیش بینی کردند که برمبنای آن تا انتهای قرن۲۱ یعنی ۷۶سال آینده، خزر گرفتار کاهش تراز آب خواهد شد که خوش بینانه آن ۹متر است و بدبینانه آن ۱۸متر.» نکته ای که وجود دارد خزر غیرقابل پیش بینی است و ممکنست بر خلاف این دو سناریو، روندش تغییر کند و باردیگر آب بالا بیاید.
به گزارش خشکشوئی آنلاین، آخرین خبرها در رابطه با دریای خزر نگران کننده است. علی بیت الهی، رئیس بخش خطرپذیری مرکز تحقیقات راه و شهرسازی می گوید: «میزان فرونشست در سواحل مازندران به ۹سانتی متر در سال رسیده؛ درحالی که در ۵سال گذشته فرونشست در این منطقه صفر بوده است.» تحقیقات کارشناسان فرونشست زمین را نشان می دهد، رشد این فرونشست دارد به گیلان کهن هم می رسد. دریای خزر چشم و چراغ ایران است. نه تنها خاطرات جمعی بلکه اقتصاد مردم هم با آن گره خورده و حتی بزودی زندگی در شمال ایران را هم به خطر می اندازد. اما ماجرای این فرونشست، ریشه در چه اتفاقی دارد؟ این سوالی است که مدت هاست در شبکه های اجتماعی جنجالی شده و برمی گردد به موضوعی که چندی قبل معصومه بنی هاشمی، مدیر مرکز ملی مطالعات و تحقیقات دریای خزر وزارت نیرو اعلام نمود: «سطح آب دریای خزر در سال۱۴۰۱ نسبت به سال۱۴۰۰، معادل ۲۶سانتی متر کاسته شده است. این کاهش در شرایطیست که در سال۱۴۰۰ هم سطح آب ۲۴سانتی متر کاسته شده بود. در مجموع در خلال دو سال گذشته سطح آب خزر حدود ۵۰سانتی متر کاسته شده است. این در شرایطی است که از سال۱۳۷۴تاکنون سطح آب دریای خزر روندی کاهشی داشته و در این زمان حدود دو متر از ارتفاع آب این دریا کم شده است.»، اما چرا آب دریای خزر دارد آب می رود؟
دنیای اقتصاد در گزارشی نوشت، صاحب نظران این حوزه، دو عامل مهم در کاهش سطح آب دریای خزر را مطرح می کنند؛ نخست و شاید مهم ترین عامل آن، کاهش ریزش های جوی و افزایش تبخیر است. در چند سال قبل به علت گرم شدن کره زمین بخصوص حوضه آبریز خزر که همواره نسبت به متوسط جهانی دو تا چهار برابر گرم تر می شود، سبب شده است میزان بارش کم و در مقابل تبخیر بیشتر شود. دیدگاه دوم، اما مبتنی است بر سدسازی های اخیر روسیه روی ورودی آب رودخانه ولگا که به دریای خزر می ریزد.
علی سلاجقه، معاون رئیس جمهور و رئیس سازمان حفاظت محیط زیست هم بر این دیدگاه دوم صحه گذاشته و جلال محمودزاده، نماینده مهاباد هم در مجلس بر آن تاکید کرده است: «روسیه با سدسازی خود روی ولگا نشان داده است همچون ترکیه و افغانستان برای منافع خود حاضر به نادیده گرفتن حق سایر کشورها است.» هم اکنون خیلی از مردم به دنبال پاسخ پرسش اساسی تری هستند. اگر روند کاهش دریاچه خزر ادامه پیدا کند، چه آینده ای برای آن پیشبینی می شود؟ در این گزارش می خواهیم به این سؤال از دیدگاه چندین کارشناس پاسخ دهیم.
خزر غیرقابل پیشبینی است
همایون خوشروان، مدیر پیشین مرکز ملی مطالعات و تحقیقات دریای خزر می گوید: «آخرین پیشبینی در رابطه با دریای خزر از جانب کارشناسان آلمانی و روسی بر مبنای مدلهای اقلیمی بوده، دو سناریو را برای دریای خزر پیشبینی کردند که بر اساس آن تا انتهای قرن۲۱ یعنی ۷۶سال آینده، خزر گرفتار کاهش تراز آب خواهد شد که خوش بینانه آن ۹متر است و بدبینانه آن ۱۸متر.» خوش روان، اما تاکید می کند: «نکته ای که وجود دارد خزر غیرقابل پیشبینی است و امکان دارد بر خلاف این دو سناریو، روندش تغییر کند و باردیگر آب بالا بیاید.»
این کارشناس در پاسخ به این که چطور می شود جلوی این اتفاق را گرفت، پاسخ قاطعی دارد: «جلوی این اتفاق را نمی توان گرفت؛ چونکه به خاطر گرمایش زمین همه مناطق دارند عکس العمل های متفاوتی نشان می دهند؛ اما ما می توانیم خودمان را با این پدیده سازگار نماییم و در سواحل خزر دخل و تصرف نداشته باشیم. برخی می خواهند از این فرصت استفاده و ساحل را تصرف کنند و برای منافع شخصی دست به ساخت وساز بزنند که این امر تبعات بسیار دارد.» او به دهه۵۰ اشاره می کند که عقب نشینی دریای خزر صورت گرفت و بمحض عقب نشینی، سرمایه گذاران تپه های ماسه ای را صاف و آغاز به شهرک سازی کردند. شهرک های خزرشهر و آمودریا و خیلی شهرک های دیگر در همین زمان ساخته شدند؛ ولی وقتی باردیگر آب دریا بالا آمد، این شهرک ها بشدت صدمه دیدند. ما نباید باردیگر این اشتباه را تکرار و خط ساحلی را اشغال نماییم.»
این عضو هیات مدیره انجمن مهندسی سواحل و سازه های دریایی همینطور می گوید: «برخی بر این باورند که روسیه با بستن رودخانه ولگا سبب شده است این اتفاق بیفتد که به اعتقاد من این نظر کاملا غلط است؛ به این علت که اگر روسیه بخواهد آب رودخانه ولگا را ببندد، خساراتی که تحت تأثیر این فرایند برایش ایجاد می شود، به مراتب بیشتر از خساراتی است که در کشورهای دیگر متحمل می شوند.» خوشروان کاهش دادن آب دریای خزر را به خاطر استخراج نفت بی پایه و اساس می داند: «هیچ سندی در این رابطه وجود ندارد. استخراج نفت در داخل آب هم امکان پذیر است. ربطی به این ندارد که باید دریا عقب نشینی کند تا ما نفت استخراج نماییم. این حرف ها الکی است. نفت در مناطق خزر در اعماق ۳۰متر است. اگر ۱۸متر هم پایین بیایند به مخازن نفتی نمی رسند.»
ولگا؛ قلب تپنده خزر
«دریای خزر باقی مانده دریای وسیع مدیترانه، آرال و سیاه است که در طول یک میلیون سال قبل زمین شناسی جدا شده است. حالا این دریای گسترده به هیچ جا راه ندارد؛ ازاین رو نوساناتش منحصر به فرد است و شامل خصوصیت های خاص خودش؛ ازاین رو این دریایی که در ابتدا شور بوده به علت ورودی رودخانه های مختلف از چهار جهت آبش شیرین تر و به اصطلاح لب شور شده است. میانگین شوری بخش های جنوبی دریای خزر حدود ۱۳گرم در لیتر، در وسط از باکوی آذربایجان به بالا حدود ۶گرم در لیتر و در خزر شمالی و ورودی ولگا و قرقیزستان حدود یک تا دوگرم شوری دارد. این کاهش شوری به علت ورودی سالانه میلیونها متر مربع آب رودخانه ولگا بوده و در واقع ۸۵درصد سهم ورودی آب شیرین دریای خزر را ولگا به عهده دارد.»
محمدرضا فاطمی، کارشناس و استاد دانشگاه با عرضه شرح حالی از دریای خزر به این نتیجه می رسد که با عنایت به شرایط وجودی این دریا میزان بارندگی و اقلیم حوضه چندین هکتاری ولگا نقش مهمی در نوسانات آب دریای خزر ایفا می کند. او این نوسات را دو دسته می داند: «یکی از نوسانات کوتاه مدت که ۲۰ساله است و دیگری نوسانات بلندمدت که در حدود ۱۰۰سال است.» فاطمی می گوید: «آنچه ما تابحال توانستیم ثبت نماییم نوسانات کوتاه مدت است که دریای خزر هر ۲۵سال یک مرتبه عقب می رفته و باردیگر برمی گشته است. آخرین بار افزایش آب خزر اوایل دهه۸۰ بود و ما آنرا در سواحل شمالی حس کردیم. آب بالا آمد و ویلاهای ساحلی را که موقع عقب نشینی ساخته شده بودند، تخریب کرد.»
او هم همچون خوشروان اعتقاد دارد: «در آن سال ها یک کار اشتباه انجام شد که مردم تمام خط ساحلی را سنگ ریختند و به سواحل صدمه زدند و حالا که آب کاهش پیداکرده، صحنه بسیار زشتی بوجود آمده و یکپارچگی ساحل از دست رفته است.» فاطمی یادآوری می کند که بر مبنای پیشبینی دوره ای آب دریای خزر در اوایل قرن بیستم باید برمی گشت و از عقب نشینی پیشین بالا می آمد؛ اما تا امروز این اتفاق نیفتاده است.»
بالا نیامدن آب دریای خزر به اعتقاد فاطمی به این علت است که کره زمین گرم تر شده است: «به دلیل گرمای هوا در سیبری زمین هایی که یخبندان بوده و قابل کشاورزی نبوده از فضای سرد خارج و تبدیل به اراضی قابل کشاورزی شده است.» این کارشناس بر این باور است: «به همین دلیل روسیه آغاز به سدسازی مختلف بیشتر از ۵۰سد در ورودی ولگا کرده است که بتواند آب آنرا برای کشاورزی ببرد به همین خاطر کاهش آب خزر پس از سدسازی ها بسیار ملموس شده است.» او تاکید می کند: «با توجه به برنامه هایی که روسیه برای توسعه کشاورزی دارد و همینطور تحریم های اخیر مطمئنا این عمل تشدید می شود و ورودی آب ولگا کاسته می شود.
از طرف دیگر با گرم شدن هوا میزان تبخیر از سطح خزر افزوده شده است. در همین حال رودخانه های ورودی کشورهای آذربایجان، قرقیزستان و ترکمنستان هم کاهش پیدا کرده است. با عنایت به همه این عوامل به نظر من تا ۵۰سال دیگر حتما آب دریای خزر کاسته می شود.» او دریای خزر را با دریاچه ارومیه مقایسه می کند: «به نظر من عقب رفتگی دریای خزر غیرقابل بازگشت است و هنوز هم ادامه دارد.»
این کارشناس آینده خوبی نه برای خزر و نه دریاچه های لب شور دیگر پیشبینی نمی کند: «آینده ای همچون ارومیه در انتظار خزر است. هرچند عمق خزر ۱۰۰۰متر است و این زمان خشک شدنش را طولانی تر می کند. دریاچه ارومیه، اما فقط حدود ۸متر عمق میانگینش بود؛ ازاین رو در عرض ۲۰سال خشک شد.» او معتقد است: «شانسی که ایران دارد، اینست که در قسمت عمیق دریای خزر قرار گرفته و فرایند خشک شدن آن دیرتر به ما می رسد. از طرفی خشک شدن دریای خزر از شمال آن آغاز می شود، بعد به خزر میانی می رسد و سپس در پایان به خزر جنوبی که احیانا این فرآیندی ۱۰۰ساله خواهد بود.»
او هم بر این باور است که در اینباره هیچ کاری نمی شود؛ البته به این علت که کشورهای پیرامون این دریا، نگاه محیط زیستی و حافظ طبیعت ندارند. از طرفی ما همیشه باعث نابودی طبیعت شده ایم. از طرفی هر چقدر وضع اقتصادی مردم بدتر می شود، رعایت محیط زیست سخت تر می شود. مگر این که تغییر بزرگی در نگاه دولتمردان به طبیعت به وجود بیاید.» این کارشناس می گوید: «وقتی ۲۰سال پیش در رابطه با خشک شدن ارومیه اخطار می دادم، خیلی ها وقتی پهنه گسترده آب را می دیدند، می خندیدند و باور نمی کردند. حالا، اما خشک شدن تالاب های گمیشان، انزلی، خلیج گرگان و میانکاله یک زنگ خطر است. زنگ خطری که خیلی از موجودات و ماهی های دریایی هم در خطر قرار داده است.»
خزر هیچ وقت دریاچه ارومیه نمی شود
در این میان، اما گروهی از کارشناسان هستند که ادعای خشک شدن دریای خزر تا ۷۰سال دیگر را رد می کنند و معتقدند: «پسروی آب خزر دلالت بر خشک شدن بزرگ ترین دریاچه جهان نیست؛ چونکه خزر با پنج برابر حجم آب خلیج فارس هیچگاه به سرنوشت دریاچه ارومیه گرفتار نخواهد شد.» در این حوزه «ایرنا» گفت و گویی داشته با عزیر عابسی، فوق دکترای مهندسی عمران- محیط زیست که با قاطعیت می گوید: «دریای خزر با عمق یک هزار و ۳۵متر تحت هیچ شرایطی همانند دریاچه ارومیه خشک نمی شود.»
تحلیلی که این کارشناس عرضه می دهد، این است: «هر چند پسروی آب خزر بخصوص در شرق این دریا در گلستان تا کیلومترها به سمت دریا پیش می رود، اما خزر خشک نخواهد شد. دریای خزر دارای ۲ چاله آب در بخش میانه و جنوبی دریاست که بحث خشک شدن این دریا را به صورت کامل منتفی می کند.» این کارشناس همینطور معتقد است: «نوسانات آب دریاچه ها علل مختلفی دارد که بهم خوردگی تراز آب مهم ترین عامل ناترازی است.» او سدسازی روسیه ورودی ولگا را یکی از عوامل کاهش آب خزر می داند: «با توجه به این که ولگا بعنوان بزرگ ترین رودخانه اروپا ۸۴درصد آب دریای خزر را تأمین می کند، راه اندازی سدهای مختلف در سالهای اخیر علت اصلی ناترازی آب دریای خزر است.» با این وجود او هم اخطار می دهد: «بدون تردید تا ۲۰سال آینده وضعیت خلیج گرگان و میانکاله بدتر از شرایط فعلی خواهد شد و برای پیشگیری از پسروی خزر باید سیاست گذاری خاصی کرد.»
دریای خزر ۴۰۰ سال بدون آب ورودی دوام می آورد
در همین رابطه حمید علی زاده لاهیجانی، معاون پژوهش و فناوری پژوهشگاه ملی اقیانوس شناسی و علوم جوی دریای خزر هم اعتقاد دارد: «دریای خزر خشک نمی شود حتی اگر هیچ آب ورودی به این دریا راه داشته باشد، ۴۰۰ سال طول می کشد که خشک شود.» او اعتقاد دارد: «تراز آب در زمان کوتاه به علت جزر و مد، ورود آب رودخانه ای، تغییر دما و امواج بلند، تغییر می کند که برگشت پذیر است؛ اما مهم ترین دلیل تغییرات بلندمدت تراز آب، بیلان آبی خزر یعنی تفاوت آب ورودی و تبخیر از سطح دریا است.» حال باید دید که دولتمردان از میان این نظرات و دیدگاه های متناقض کارشناسان و صاحب نظران می توانند بهترین تدابیر جهت کمک به زنده ماندن دریای خزر را انجام دهند یا نه؟
منبع: laundrybox.ir
این مطلب را می پسندید؟
(0)
(0)
تازه ترین مطالب مرتبط
نظرات بینندگان در مورد این مطلب